Danilo Kiš i jego „Psalm 44"
Już dawno nie zdarzyło się by pozycja omawiana na spotkaniu DKK spotkała się z aprobatą wszystkich klubowiczów, a tak miało miejsce dnia 6 listopada 2017 roku, kiedy to omawiana była książka Danilo Kiša „Psalm 44". Ta niewielka objętościowo książeczka dobitnie świadczy o tym, że nie liczy się ilość tylko jakość. W dobie mody na coraz grubsze powieści ta „miniaturka" nie powinna być przez czytelników pominięta.
„Psalm 44" to książka z 1962 roku, która w Polsce ukazała się dopiero po 54 latach od daty wydania. Wpisuje się ona doskonale w nurt książek o tematyce obozowej coraz częściej pojawiających się na polskim rynku wydawniczym. Danilo Kiš pisząc „Psalm 44" był bardzo młody – do powieści jednak podszedł w bardzo dojrzały sposób – przyczyną tego stanu rzeczy bez wątpienia był fakt, że ojciec tego serbskiego pisarza w wieku 25 lat zginął w obozie koncentracyjnym – w Auschwitz-Birkenau. Główną postacią powieści jednakże nie jest mężczyzna a młoda kobieta Maria, która trafia właśnie do Auschwitz-Birkenau i w tym strasznym miejscu, na przekór okolicznościom i wbrew logice, zakochuje się we współwięźniu Jakubie (żydowskim lekarzu), który – nawiasem mówiąc – jest asystentem faszystowskiego doktora. Miłość w miejscu zagłady nie należy oczywiście do łatwych – obwarowana jest nieustanną obawą o jej zdemaskowanie i unicestwienie. Staje się jeszcze trudniejsza, gdy na horyzoncie pojawia się jej namacalny dowód – dziecko, o którego istnienie w miejscu kaźni trzeba walczyć i bezustannie je ukrywać. Danilo Kiš, wbrew własnemu doświadczeniu, „Psalm 44" kończy szczęśliwie – Marii wraz z dzieckiem udaje się uciec z obozu oraz odnaleźć umiłowanego Jakuba. Autor pokazuje tym samym, że jedyną wartością, która potrafi nadać sens ludzkiemu życiu jest miłość – niesie ona bowiem nadzieję, dodaje sił, karze wierzyć i osiągać niemożliwe.
Danilo Kiš w powieści próbuje również ukazać mechanizm nienawiści pisząc, że „Oczywiście, nie ma nic łatwiejszego, niż wymyślić powód do nienawiści, a jednocześnie do usprawiedliwienia zbrodni: trzeba po prostu przypisać mniej licznej, a więc słabszej grupie etnicznej albo wyznaniowej, albo narodowej jedną z powszechnych wad ludzkich czy ułomności (nawet nie grzechów), takich jak pożądliwość, skąpstwo, głupota, albo skłonność do kieliszka czy cokolwiek innego, co w takim wypadku ogłasza się grzechem śmiertelnym".
Trudno zrozumieć wojnę i jej mechanizmy, jeszcze trudniej – politykę zagłady ludności cywilnej. Danilo Kiš udowadnia „Psalmem 44", że cudu życia nie da się jednak w żaden nawet najbardziej wyrafinowany sposób pokonać.
Fabuła ukazana jest w oniryczno-wspomnieniowym charakterze. Teraźniejszość przeplata się ze wspomnieniami zapowiadającymi nadejście holocaustu oraz z obłąkańczo wyczerpującym oczekiwaniem na wolność. Dopiero koniec powieści niesie ze sobą wytchnienie, powrót do normalności – chociaż napiętnowanej przeszłością to jednak niosącej nadzieję na lepsze jutro dla nowonarodzonych.
