Pranie brudnych pieniędzy w polskim prawie karnym

Pranie brudnych pieniędzy zostało wprowadzone do polskiego prawa karnego dopiero ustawą z 12 października 1994 r., wcześniej podobne działania rozpatrywano wyłącznie przez pryzmat paserstwa, a to nie pozwalało ścigać bardziej złożonych form legalizacji nielegalnych dochodów. Nowe przepisy miały charakter przełomowy – objęły mechanizmy wykorzystywane przez zorganizowane grupy przestępcze do ukrywania źródła pochodzenia majątku. Z czasem rozszerzono zarówno katalog mienia, jak i formy czynności uznawanych za przestępcze, sprawiło to, że art. 299 k.k. stał się istotnym narzędziem walki z przestępczością gospodarczą i finansową.

Zakres przedmiotowy przestępstwa i jego sprawcy

Eksperci z kancelarii Adwokat Gliwice - KANCELARIA ADWOKACKA ADWOKAT MATEUSZ SITNIK I WSPÓŁPRACOWNICY podkreślają, że obecne ujęcie przestępstwa prania brudnych pieniędzy w art. 299 Kodeksu karnego pozwala objąć odpowiedzialnością karną szerokie spektrum zachowań. Ustawodawca uwzględnił zarówno mienie pochodzące z czynu zabronionego popełnionego przez sprawcę, jak i przez inne osoby. Przedmiotem takich czynności mogą być środki płatnicze czy papiery wartościowe, ale również instrumenty finansowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe oraz mienie ruchome i nieruchomości.

Tym samym każde działanie, które zmierza do utrudnienia wykrycia pochodzenia majątku uzyskanego z przestępstwa, niezależnie od jego formy może być zakwalifikowane jako pranie brudnych pieniędzy. Obejmuje to zarówno proste działania, jak przyjmowanie lub posiadanie określonych środków, jak i bardziej złożone operacje finansowe, jak transfer, konwersja czy ukrywanie pochodzenia wartości majątkowych.

Sprawcą przestępstwa może być każda osoba fizyczna, bez względu na status zawodowy czy społeczną funkcję. Przestępstwo może być popełnione samodzielnie lub w ramach reprezentowania osoby prawnej.

Odrębne ujęcie ma § 2 art. 299 k.k., który dotyczy osób zatrudnionych w instytucjach objętych obowiązkiem rejestracji transakcji – przede wszystkim pracowników banków, instytucji kredytowych czy podmiotów świadczących usługi finansowe. Przepis ten dotyczy sytuacji, w których dochodzi do świadczenia usług umożliwiających ukrycie przestępnego pochodzenia środków lub zabezpieczenia ich przed zajęciem.

Czynności wykonawcze i forma działania

Opisane przestępstwo może zostać zrealizowane poprzez różne działania – zarówno aktywne, jak i w określonych przypadkach zaniechania. Ustawodawca wymienia kilkanaście możliwych form działania: od prostego ukrywania czy przyjmowania mienia, po pomoc w przenoszeniu jego własności, czy podejmowanie innych czynności mających na celu utrudnienie stwierdzenia jego nielegalnego pochodzenia.

Dla przypisania odpowiedzialności konieczne jest wykazanie działania sprawcy – brak działania nie stanowi samodzielnie podstawy do przypisania winy. Niemniej jednak, w orzecznictwie podkreśla się, że w sytuacji, gdy dana osoba miała prawny obowiązek zapobieżenia przestępstwu (np. jako osoba pełniąca określoną funkcję w banku), zaniechanie realizacji tego obowiązku może być potraktowane jako pomocnictwo w przestępstwie.

Strona podmiotowa i kwestia winy

Przestępstwo prania brudnych pieniędzy może zostać popełnione wyłącznie umyślnie. Wystarczające jest, by sprawca działał z zamiarem ewentualnym – czyli przewidywał możliwość, że mienie pochodzi z przestępstwa, i godził się na to. W przypadku przestępstwa określonego w § 2 art. 299 k.k. ustawodawca przyjmuje, że wystarczające jest uzasadnione przypuszczenie, że środki mają przestępcze pochodzenie.

Sąd Najwyższy i sądy apelacyjne wielokrotnie wskazywały, że dla przypisania winy nie jest wymagane, by sprawca miał pełną wiedzę co do źródła pochodzenia mienia. Wystarczy, że okoliczności sprawy wskazują na wysokie prawdopodobieństwo nielegalnego źródła, a sprawca nie przedsięwziął żadnych działań weryfikujących. Takie stanowisko potwierdzono m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 października 2018 r., sygn. II AKa 353/18.

Znaczenie art. 299 k.k. dla ochrony obrotu gospodarczego

Przestępstwo prania brudnych pieniędzy – pomimo że wprowadzone do polskiego prawa karnego dopiero w latach 90. – dziś stanowi jeden z ważniejszych instrumentów ochrony legalnego obrotu gospodarczego. Jest reakcją na rosnące zagrożenia wynikające z przestępczości zorganizowanej, globalnych przepływów finansowych oraz prób legalizacji dochodów pochodzących z nielegalnych źródeł.

Zasadnicza rola art. 299 k.k. polega na przeciwdziałaniu wtórnym skutkom przestępstw – czyli sytuacjom, w których nielegalnie zdobyte środki zostają „wprowadzone” do systemu finansowego i wykorzystane w sposób pozornie zgodny z prawem. Dzięki penalizacji różnorodnych form działania – od prostych czynności jak przyjęcie mienia, po złożone transfery międzynarodowe – przepis ten umożliwia objęcie sankcją różnego rodzaju zachowania.

W praktyce oznacza to również zwiększone obowiązki dla instytucji finansowych, notariuszy, pośredników i innych podmiotów uczestniczących w transakcjach mających potencjalnie podejrzany charakter. Brak reakcji lub zignorowanie symptomów pochodzenia majątku może prowadzić do przypisania im współodpowiedzialności – choćby w formie pomocnictwa.

Pranie brudnych pieniędzy to przestępstwo, które z uwagi na swoją złożoność i skutki gospodarcze stanowi istotny element walki z przestępczością zorganizowaną. Art. 299 k.k. obejmuje szeroki katalog działań i osób mogących ponosić odpowiedzialność, a jego stosowanie wymaga szczególnej ostrożności – zwłaszcza od instytucji finansowych i zawodów zaufania publicznego. Kara może sięgać nawet 10 lat pozbawienia wolności, a odpowiedzialność grozi również za działania podejmowane w imieniu innych podmiotów lub przez zaniechanie.

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub potrzeby konsultacji dotyczącej przepisów związanych z praniem brudnych pieniędzy, warto skontaktować się z prawnikami specjalizującymi się w prawie karnym gospodarczym, którzy profesjonalnie pomogą zidentyfikować ryzyka i dostosować procedury w Państwa firmie.

Adwokat Gliwice - KANCELARIA ADWOKACKA ADWOKAT MATEUSZ SITNIK I WSPÓŁPRACOWNICY

Adres: Zabrska 39 D, 44-100 Gliwice

Telefon: +48 32 706 15 55

E-mail: [email protected]